Zakres podmiotowy i przedmiotowy ustawy
( Przeciwdziałanie praniu pieniędzy cz. 2 )

1. KOGO DOTYCZĄ PRZEPISY O PRZECIWDZIAŁANIU PRANIU PIENIĘDZY I FINANSOWANIU TERRORYZMU – ZAKRES PODMIOTOWY USTAWY

Ustawa określa podmioty objęte zakresem stosowania przepisów w obszarze przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, określając je mianem instytucji obowiązanych. Do instytucji obowiązanych ustawa zalicza m. in. :

• instytucje finansowe,
• banki krajowe, oddziały banków zagranicznych,
• firmy inwestycyjne,
• podmioty prowadzące działalność – w zakresie gier losowych, zakładów wzajemnych i gier na automatach oraz gier na automatach o niskich wygranych,
• zakłady ubezpieczeń w zakresie ubezpieczeń na życie,
• fundusze inwestycyjne,
• spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe,
• notariuszy, adwokatów, radców prawnych,
• podmioty prowadzące działalność w zakresie usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych,
• podmioty prowadzące działalność kantorową,
• przedsiębiorców prowadzących: domy aukcyjne, antykwariaty, działalność factoringową, działalność w zakresie obrotu metalami lub kamieniami szlachetnymi i półszlachetnymi, sprzedaży komisowej lub pośrednictwa w obrocie nieruchomościami,
• fundacje, stowarzyszenia
• przedsiębiorców przyjmujących płatności za towary w gotówce o wartości równej lub przekraczającej równowartość 15 000 euro, również gdy należność za określony towar jest dokonywana w drodze więcej niż jednej operacji.

Katalog ten zostanie rozszerzony dodatkowo o kolejne podmioty w związku z koniecznością implementacji do polskiego systemu prawnego dyrektywy 2007/64/WE w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego (tzw. Dyrektywy PSD), której celem jest zintegrowanie europejskiego rynku usług płatniczych. Regulacjami zostaną objęte m. in. podmioty oferujące usługi przyjmowania płatności za rachunki, podmioty oferujące usługi przekazywania płatności do beneficjentów bez tworzenia rachunków rozliczeniowych, banki oferujące usługi rozliczeniowe. Implementacja Dyrektywy PSD dokona zostanie w ustawie o usługach płatniczych, która stanowi w projektowanym art. 167, iż instytucjami obowiązanymi w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy są także:

• instytucje płatnicze,
• oddziały instytucji płatniczych,
• biura usług płatniczych oraz
• ich agenci.

Zmienione regulacje prawne w tym obszarze mogą więc okazać się dość uciążliwe dla małych podmiotów oferujących usługi przyjmowania płatności za rachunki, które bez względu na to czy będą działać, jako biura usług płatniczych, czy agenci instytucji płatniczych lub biur usług płatniczych, są najczęściej małymi podmiotami, których niewielka skala prowadzonej działalności i niewielki potencjał i brak doświadczenia w tej materii, będą utrudniać prawidłową realizację nowych ustawowych obowiązków.

2. CZEGO DOTYCZĄ PRZEPISY O PRZECIWDZIAŁANIU PRANIU PIENIĘDZY I FINANSOWANIU TERRORYZMU – ZAKRES PRZEDMIOTOWY USTAWY (PRZYKŁADOWE ZAGADNIENIA)

Jednym z fundamentalnych przepisów statuujących podstawowe obowiązki w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowania terroryzmu jest art. 8b. ust. 1 ustawy. Stanowi on, iż „Instytucje obowiązane stosują wobec swoich klientów środki bezpieczeństwa finansowego. Zakres stosowania jest określany na podstawie oceny ryzyka prania pieniędzy i finansowania terroryzmu, zwanej dalej „oceną ryzyka”, dokonanej w wyniku analizy, z uwzględnieniem w szczególności rodzaju Klienta, stosunków gospodarczych, produktów lub transakcji.”

Z zapisu tego możemy wyprowadzić następujące podstawowe, choć jeszcze nie wszystkie, obowiązki instytucji objętych zakresem podmiotowym ustawy:

• stosowanie do wszystkich swoich klientów środków bezpieczeństwa finansowego w sytuacjach wskazanych w ustawie. Do sytuacji tych należy zaliczyć:
  1. zawieranie umowy z klientem;
  2. przeprowadzanie transakcji z klientem, z którym instytucja obowiązana nie zawarła uprzednio umowy, której równowartość przekracza 15 000 euro, bez względu na to czy transakcja jest przeprowadzana jako pojedyncza operacja czy kilka operacji, których okoliczności wskazują, że są one ze sobą powiązane;
  3. gdy istnieje podejrzenie prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu bez względu na wartość transakcji, formę organizacyjną oraz rodzaj Klienta;
  4. gdy zachodzi wątpliwość czy otrzymane wcześniej dane identyfikacyjne są prawdziwe lub pełne.
• przeprowadzanie oceny ryzyka prania pieniędzy i finansowania terroryzmu klientów, która to ocena (nadana klientowi kategoria ryzyka zgodnie z metodologią przyjętą w instytucji obowiązanej) determinuje zakres stosowanych środków bezpieczeństwa finansowego. Instytucja obowiązana stosuje wobec Klientów uproszczone, standardowe lub wzmożone środki bezpieczeństwa finansowego.
• analiza Klienta, z uwzględnieniem w szczególności rodzaju Klienta, stosunków gospodarczych, produktów lub transakcji. Celem tej analizy jest dokonanie oceny ryzyka.

Całość tego zagadnienia można przedstawić graficznie, przedstawiając jednocześnie właściwą kolejność realizowanych przez instytucję obowiązaną czynności:

Całość procesu można więc opisać uwzględniając kolejność działań IO następująco:

Instytucja obowiązana (IO) gromadzi informacje i dokumenty o Kliencie w zakresie niezbędnym dla wypełnienia obowiązku przeprowadzenia analizy Klienta, z uwzględnieniem w szczególności rodzaju Klienta, stosunków gospodarczych, produktów lub transakcji, z których ten Klient będzie korzystał. Celem tej analizy jest dokonanie oceny ryzyka Klienta – nadanie mu właściwej kategorii ryzyka zgodnie z metodologią wprowadzoną w instytucji obowiązanej.

Nadana klientowi kategoria ryzyka determinuje zakres stosowanych środków bezpieczeństwa finansowego. Im wyższy poziom ryzyka prania pieniędzy związanego z Klientem, tym zakres stosowanych wobec Klienta środków bezpieczeństwa finansowego powinien być szerszy. Instytucja obowiązana stosuje wobec Klientów uproszczone, standardowe lub wzmożone środki bezpieczeństwa finansowego. Jakie czynności wchodzą w skład poszczególnych zakresów stosowanych środków bezpieczeństwa finansowego definiuje procedura wewnętrzna instytucji obowiązanej w tym obszarze. W procedurze tej instytucja obowiązana określa np. jak wygląda identyfikacja i weryfikacja Klienta niskiego ryzyka – co do którego mają zastosowanie uproszczone środki bezpieczeństwa finansowego, a jak wygląda identyfikacja i weryfikacja Klienta wysokiego ryzyka – co do którego mają zastosowanie wzmożone środki bezpieczeństwa finansowego, definiując w ten sposób jakie czynności wchodzą w skład poszczególnych zakresów stosowanych środków bezpieczeństwa finansowego.

Środki bezpieczeństwa finansowego są zatem stosowane w zakresie odpowiednim do istniejącego, ustalonego przez instytucję obowiązaną w wyniku analizy poziomu ryzyka, który to poziom ryzyka, w oparciu o gromadzone informacje i dokumenty o Kliencie powinien być następnie okresowo weryfikowany, w wyniku przeprowadzonej okresowej analizy Klienta. Terminy okresowej weryfikacji kategorii ryzyka (np. czy co 12, czy 24 miesiące) zależą od zakresu stosowanych aktualnie wobec Klienta środków bezpieczeństwa finansowego. W przypadku stosowania wobec Klienta wzmożonych środków bezpieczeństwa finansowego na pewno okresy te powinny być krótsze, niż w przypadku Klientów co do których mają zastosowanie standardowe środki bezpieczeństwa finansowego. Oczywiście uwagi te nie dotyczą sytuacji, gdy w stosunku do Klienta zostaną stwierdzone symptomy uzasadnionego podejrzenia wprowadzania do obrotu wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł. W sytuacji takiej weryfikacja nadanej kategorii ryzyka powinna nastąpić natychmiast.

Biorąc pod uwagę powyższy opis procesu w podejściu opartym na ocenie ryzyka, początkowo cały proces może wydawać się jako dość skomplikowany, w szczególności dla podmiotów posiadających mniejsze doświadczenie w tej materii. Niemniej prawidłowa jego implementacja, połączona z automatyzacją czynności może sprawić, iż wprowadzenie w życie nowych regulacji nie będzie miało większego wpływu na procesy biznesowe w instytucji obowiązanej i do takiego rezultatu instytucje powinny właśnie dążyć. Bardzo pomocne będą w tym racjonalnie przygotowane i przemyślane procedury wewnętrzne. Rozważmy więc zagadnienia z jakimi instytucje obowiązane będą musiały się zmierzyć przygotowując procedury wewnętrzne w obszarze przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu.

Źródło: opracowanie własne autora; materiały FATF.